W tekście omówimy nie tylko przyczyny i mechanizmy powstania zaćmy wtórnej, ale także metody diagnostyczne, objawy, a także możliwości leczenia, w tym kapsulotomię laserową Nd:YAG. Naszym celem jest zwiększenie świadomości na temat wpływu tego schorzenia na wzrok oraz znaczenia regularnych badań w zapobieganiu długoterminowym problemom.

Ryzyko wystąpienia zaćmy wtórnej

Zaćma wtórna, czyli zmętnienie torebki tylnej (PCO – posteriori capsule opacification), jest wynikiem migracji (czyli przesuwania się), proliferacji (namnażania się) i różnicowania (procesu przekształcania w bardziej zróżnicowane i wyspecjalizowane) komórek nabłonka soczewki (LEC –  lens epithelial cells). Zjawisko to może prowadzić do znaczącego pogorszenia wzroku, szczególnie jeśli dotyczy centralnej osi wzroku.

PCO najczęściej występuje w okresie od 2 do 5 lat po operacji zaćmy, dotykając około 20-50% pacjentów. Mimo że w ostatnich latach obserwuje się spadek częstotliwości jego, to jednak brakuje ostatecznych danych, które mogłyby to potwierdzić. Możliwe, że obserwowane zmniejszenie w rzeczywistości odnosi się do późniejszego początku pojawienia się PCO.

Jak często zaćma wtórna pojawia się u dzieci?

Zaćma wtórna jest zjawiskiem znacznie częstszym u dzieci i niemowląt niż u dorosłych, z częstotliwością występowania sięgającą nawet 100%. To poważne schorzenie pojawia się u tej grupy wiekowej znacznie wcześniej, co wymaga szczególnej uwagi i częstszych wizyt po zabiegu.

Wśród czynników ryzyka rozwoju zaćmy wtórnej najważniejszy jest wiek pacjenta. To oznacza, że najmłodsi są bardziej narażeni.. Oprócz tego istnieją również inne potencjalne aspekty, które mogą zwiększać prawdopodobieństwo jej wystąpienia. Są to między innymi: obecność chorób takich jak cukrzyca, zapalenie błony naczyniowej, dystrofia miotoniczna oraz zaćma pourazowa.

Jak powstaje zaćma wtórna?

Zmętnienie torebki tylnej powstaje po operacji usunięcia zaćmy m.in. metodą fakoemulsyfikacji. Podczas tego zabiegu chirurgicznie rozbijana jest zmętniała soczewka, a w jej miejsce wszczepiany jest jej syntetyczny odpowiednik. Zaćma wtórna rozwija się, gdy pozostawione komórki nabłonka (LEC) na przedniej kapsule przechodzą serię procesów: proliferację (namnażanie się), migrację (przesuwanie się) w kierunku tylnej komory oraz różnicowanie, które może być zarówno normalne, jak i nieprawidłowe. W skutek tego dochodzi do kumulacji LEC, co prowadzi do zmętnienia wcześniej nienaruszonej tylnej torebki soczewki, negatywnie wpływając na wzrok.

Poznaj rodzaje zaćmy wtórnej

Zaćma wtórna może przyjmować dwie główne formy: włóknistą i perłową (inaczej proliferacyjną). Forma włóknista charakteryzuje się nieprawidłową proliferacją komórek nabłonka soczewki i objawia się jako zmarszczki oraz fałdy na tylnej komorze. Badania histologiczne (mikroskopowa analiza wycinka tkanki uzyskanej od pacjenta) tej formy zaćmy wtórej ujawniają nagromadzenie się macierzy pozakomórkowej (ECM – extracellular matrix) oraz wydłużone fibroblasty (komórki które odpowiadają za wytwarzanie kolagenu i elastyny), które przyczyniają się do zmętnienia.

Natomiast forma perłowa zaćmy wtórnej najczęściej odpowiada za utratę wzroku. Tworzy się z komórek nabłonka wyściełających główną część soczewki. Badania tej formy ujawniają skupiska spuchniętych, zmętniałych i zróżnicowanych komórek, które wpływają na pogorszenie się widzenia u pacjenta.

Objawy i diagnoza zaćmy wtórnej

Objawy zaćmy wtórnej mogą obejmować zmniejszenie ostrości wzroku, przymglone, zamazane widzenie, odblaski, wrażliwość na światło, osłabioną zdolność do rozpoznawania detali o subtelnych różnicach w kontraście czy trudności z czytaniem. Pacjenci, którzy doświadczają tych objawów po miesiącach czy nawet latach od operacji usunięcia zaćmy, powinni zgłosić się do lekarza w celu dalszej diagnostyki.

Diagnoza PCO opiera się na dokładnym badaniu klinicznym, wnikliwej analizie historii medycznej pacjenta oraz badaniu lampą szczelinową. Podczas badania lekarz może zauważyć półprzezroczystą błonę o zmiennym stopniu włóknienia, która formuje się na tylnej torebce.

Zabieg usunięcia zaćmy wtórnej

Usunięcie zaćmy wtórnej najczęściej realizowane jest przez zastosowanie kapsulotomii laserowej neodymowo-yagowej (Nd:YAG) u starszych dzieci i dorosłych. Ta metoda, chociaż nieinwazyjna, szybka i skuteczna, wiąże się z pewnym ryzykiem i kosztami. Może również nie być dostępna we wszystkich regionach. Pomimo rzadkiego występowania powikłań po tym zabiegu mogą one obejmować: odwarstwienie siatkówki, uszkodzenie soczewki wewnątrzgałkowej (IOL), obrzęk torbielowaty plamki czy zwiększone ciśnienie wewnątrzgałkowe.

W przypadku młodszych dzieci, u których kapsulotomia Nd:YAG może nie być bezpieczna, zaćma wtórna jest leczona za pomocą witrektomii przez komorę tylną i kapsulektomii.

Znaczenie regularnych badań wzroku – zapobieganie pojawienia się zaćmy wtórnej

Regularne badania wzroku odgrywają ważną rolę w utrzymaniu dobrego zdrowia oczu i zapobieganiu długoterminowym problemom. Są one szczególnie ważne dla osób, które przeszły operację katarakty.

W przypadku wystąpienia niepokojących objawów niezbędne jest jak najszybsze skonsultowanie się ze specjalistą. Wczesna diagnoza i leczenie mogą znacząco poprawić wyniki leczenia i zapobiec dalszemu pogorszeniu wzroku.